Il dialetto sul “Cittadino”: l’invern d’una volta, cui graviši e i bal ad nöu

Quando il freddo era davvero freddo e ci si scaldava come si poteva, con tanta solidarietà tra le famiglie e l’amicizia e la voglia di divertirsi

In invern, a chi tempi là, in tanti cà s’andèva avanti a graviši. Al padròn al ciamèva un paišàn, ad solit un ubligàd, e al ga dišèva: «Portagh un car ad graviši a quel là!» E a cà rivèva una bareta o du ad graviši, parchè due gh’era pü al pà l’era düra tirà avanti e d’invern specialment. Alura pian pian i fiulìn i pustevu i graviši a scagnel, dimodoche quan na tüdevu sü una branca da brüsà, i oltar i caschevu no šu ma i restevu tüti a post.

In cà gh’era pien ad graviši e girèva i rati. Parchè una quai grana ad melga la gh’era sempar atach ai graviši e i rati i sa fèvu sü i bafi!

La mà la mitèva i graviši anca in dal scaldìn par preparà al frà, parchè ad sura gh’er no la stüa e scaldevam i cuert cul frà. Par fa brüšà meno i graviši e fa dürà püsè i brasch, la mà ià sbrufèva un brišinìn cun quatar gut d’acqua.

Il dialetto sul “Cittadino”: l’invern d'una volta, la nöu e i graviši. Video di Pierluigi Cappelletti

L’invern d’una volta l’era bianch ad nöu e slad me ‘l gias. Oltar che ‘l fregg dal dì d’incö! In di curt i candilòti i pendèvu šu dla grundaia tame ghiacioli e i fiulìn i ‘ndèvu a cercai par ciüciai, ma prima i stèvu cui ögi verti a guardai: ieru propi bèi, i pendèvu šu tüti in fila, vün lungh e l’oltar püssè cürt, vün gros e l’oltar picinìn che al gutèva pian pianìn.

I fiulìn i sentivu no ‘l fregg, i stèvu in gir tüt al dì e quand fiuchèva ieru cuntenti mè la mana! Parchè vureva dì giügà a tirass i bal ad nöu e sguià šu dal valòn.

A Sena ieru dü i posti indue sa feva la gara d’abilità e curagg a tirà i bal ad nöu: cuntra la porta dla Piladura, un dunòn che la steva in facia al Trianòn; o andà a tirai in curt dal municipi in dal büš dal sulèmort dla cà dal scritural. Quei püsè in gamba i fevu la bala no trop grosa e cun tri tiri i fevu tri centri! A dì la vrità, sa ciapèva ad mira anca al car da Pasquìn al falsu quand al pasèva in piasa: ma dopu cla volta là che l’è saltad šu rabiuš mè un can e cun la frusta in man l’è curs adrè a du fiulìn, a pü nisùn gh’è mai pü gnüd in ment una roba cumpagna.

Fra i fiöi gh’ er sempar anca quel un pò malcuad. I ‘ndèvu sul rivòn dal prà mars e i pisèvu šu vün dopo l’oltar, tüti in dla stesa mira, pö cui socui i sguièvu sü la nöu ingiasada. Che piašè ved al giass che pian pian al sa crepèva!

Al dubas föra da ceša, prima da ‘ndà a cà sa curiva a sgüià šu dal valòn fin a bas dla Madunìna. I püsè grandi i preparevu la sgüiaröla e pö…. viaaa! šu, vün dopu l’oltar. Quel che l’era bon da sta in pè e da ruà fin a la Madunina sensa cascà in tera al sa sentiva padròn dal mund. Ma una volta a cà, meš bagnad mè un pulastrìn, al gh’eva da fas no ved subat da so mama.

Una bèla fiucada l’è sempar stai una roba nurmal in genàr, tantu che in certi anàd, la gent la ‘ndeva sui teci a trala šu parchè l’era tropa. Cume al prim dì dl’an dal Cinquantaquatar, quand son nasüd mi. Cal dì là la levatrice, la siura Guindani, l’è gnüda sü da Gusafam in bicicleta aposta par fam nas, anca se fiuchèva mè Diu la mandèva.

E la m’è ‘ndai ben che l’è cascada no, se no so miga cume la sarès andai a finì…

MINI GLOSSARIO

Gravisi: i tutoli del mais, ciò che resta della pannocchia sgranata.

A scagnèl: impilati per bene.

I candiloti: ghiaccioli a forma di stalattite che pendevano dalle grondaie per il freddo che ghiacciava le gocce d’acqua.

Al fra: trabiccolo a forma ovale di legno e

lamiera che teneva sollevate le lenzuola per poterci collocare lo scaldino pieno di braci.

Sulèmort: il solaio, ovvero la stanzetta più in alto di solito usata solo come ripostiglio.

© RIPRODUZIONE RISERVATA