Mör da partigiano per la pace: la storia vera di Fortunato Rancati

Sabato Orio Litta commemora una vicenda di Resistenza che scosse la Bassa all’epoca della guerra e del nazifascismo

È pasàd utantàni ma a’m sa car parlànu parchè l’è l’aniversàri e büšügna savè la vrità. L’è la storia ad Fortunato Rancati, un giuinòt màgar mè un pich che prima ièvu fai revedibil, ma pö i gan dai in spala un s-ciòp e l’an spedìd anca lü in guèra. Dopu al vot ad setémbar l’an šbatüd sü un treno che ‘ndèva in Germania. Al pariva destinàd a fa la fin da so fradél šümèl Giacomo, finid in d’un camp ad cuncentramént: dopu dü ani l’è gnüd a cà a pé da Berlino e ‘l pešèva 35 chili. Fortunato l’èra adrè a fa la stesa fin ma, sa sa no cume, l’è scapàd. So pà e so mà chisà che cuntentésa iàn pruàd a ved rüà a cà almén vün di dü šümèi!

Il dialetto sul "Cittadino" - Mör da partigiano: il valore della pace e della libertà

Chi tempi là la vita la valeva tame un sufanèl brüšàd. Giuàn Bufèli al ga nuantàni e al cünta che da sta a la finestra al vidèva tüti i matìn i bùmb chi parivu tame butigliòn che caschèva dal ciel! I aparèchi i bumbardèvu al pùnt dla ferovia ad Vori; davanti al cimiteri iàn mitragliàd un cingulàd pien ad petroli: l’è brüsàd tüt. Un caretè ad Sena l’è ‘ndai a riparàs sùta la porta dla casìna ad “ciapa”, s’è incendiàd al portagh e al ga lasàd la pèl. ‘Ngiulètu Scaramùcia l’a vist cùi so ögi al bumbardàment dla casìna a Uspedalét davanti a cà sùa, quand un trad l’è saltàd šù e la masàd Angelìna cla gh’èva tri ani.

Ièru tempi grami mè ‘l rüd, gh’èra gnent da mangià e i fasisti dla “Muti” i girèvu a rastrelà i giunòti da spedì a San Vitùr e in Germania. Girèva in piàsa a Vori una dona ad Mirabèl cun un fiulìn e la ga dišèva: “fa l’ašnarìa!” Lü la fèva, par ciapà la bunamàn.

Una volta a cà, Fortunato Rancati, cume un sach ad giùn dla Basa ad Sena, l’è ‘ndai a laurà a la Totd. Vün che piturèva i muri di casìn e al gh’èva tri fiulìn da mantégn, quand la savüd che i cerchèvu uperàri, al dišèva tüt cuntént: “Addio pennelli, vado alla Totd!” Al sèva gnamò che i soldi stampàdi dai tudéschi i valèvu gnent.

Fortunato l’èra cun quei ad Güsafàm a scavà i caminamenti e i rifugi adrè a Po. Savüd che a Milàn gh’èra l’insuresiòn, invece da sta schìs mè un guànt, l’è stai no lì tant a cinquantàla: l’è ‘ndai cùi partigiani. Al 25 d’april da Güsafàm quindaš giùn ièn saltàdi sü la baréta e via a Cašàl. E Fortunato cun lùr. Cašàl l’èra una pulveriéra: culòn ad tudéschi in ritiràda sül chi va là, partigiani e fasisti a sparàs adòs. A la sira quei ad Güsafàm ièn turnàdi indré, ma Fortunato al s’é fermàd là. Al dubàs dal 27 april, cun la buriàna cla parìva fnìda, la ciapàd la stradìna dla Costa pr’andà a pé in vèr cà. A San Martìn s’è mis adrè a piöu, alùra al s’è fai dà un sach e s’l’è mis in testa. È gnüd scüri e Fortunato l’è rüàd a Mirabèl: chisà quanti bèi rob al gh’èva in testa adès che la guèra l’èra finìda! Ma a Mirabèl la mort la girèva cul fèr da prà in man e l’èva fai che purtà via un fiulét ad tredšàni.

Dadrè dla müràia dla ceša è partìd una füšilàda e ‘l partigiano l’è crudàd in tèra in meš a l’èrba bagnàda, la testa tüta sanguanénta. L’an lasàd là pr’un’ ùra, tame un can: i gh’èvu tüti pagüra. Pö al pret e dü d’oltar l’an cargàd in spala e l’an purtàd in di scol, ma… Fortunato l’èra bèle vulàd in ciel. So surèla Maria la ga nuantani e la ma cuntàd tüta la storia. So pà l’èra rabiùš mè un can parchè al fiöl al ruèva mai a cà... E quand la matìna dal dì dopu dù don ad Mirabèl ièn rüadi al mulìn a digh da ‘ndà a to al fiöl, lü la fai no una parola, la tacàd al caval sùta la baréta e via.

Al füneràl (nella foto qui sopra) i partigiani iàn purtàd a spala al mort dal Mulìn dla Braglia fin a Vori: gh’èra un mar ad gent, davanti la curùna e quàtar candilòn, i so soci cul fušìl in spala a fa al pichét d’unùr, l’arciprét, al cüditùr e tri ciarghéti. Fortunato al gh’èva 21 ani, so mà pr’una smana l’è stai setàda in cà: sensa mövas e sensa dì una parola. Una storia cumpàgna, una storia da dùe è pasàd tüti i nosti regiù, la sarés da legg in di scol!

Ma dal volt la storia la cambìu e i cüntu no la vrità. Anca incö a Vori gira vùš che Fortunato l’è mort parchè al ga sparàd ai tudéschi che pasèva e lùr l’an masàd. Tri bravi ansiàn che pasa i nuant’ani m’l’an cuntàda a ca mnéra chi, insì cume l’àn sentüda da fiöi in dl’ustarìa. Ma la vrità l’è vüna sùla e la famiglia Rancati la tegnüda in dal cör cun un dispiašè da dì no e tanta fed. Gh’em da savé che la pace l’em truàda no in dl’öu ad Pasqua, ma l’è rüàda grasie ai nosti pà, un regàl che tanti giùn d’alùra iàn pagàd car e salàd. Sabat 26 april a cinch ur dal dopdišnà in municipi a Vori farém memoria e mitarém a post i rob cun la “Storia dal partigiano Fortunato Rancati”, che invece da scùndas e sta al sicür “dietro le quinte”, la vursüd regalàn la libertà e la pace.

DIZIONARIETTO

A’msa car: mi sta a cuore

Magar mè un pich: magro come una pertica

Un sufanèl brusad: un fiammifero bruciato

Fa l’asnarìa: rotolarsi sulla schiena come un asino

Bunamàn: mancia

Schiss mè un guant: schiacciato come un guanto, stare sulle sue senza dire una parola

Stà lì a cinquantala: stare a temporeggiare

La buriàna: il temporalone

Al fer da prà: falce taglia erba del prato.

Rabiùs mè un can: arrabbiato come un cane

Scus: nascosto

Crudàd: cadere rotolando per terra.

Tempi grami m’è ‘l rüd: tempi grami come il rudo, lo stallatico, dunque brutti e tristissimi

© RIPRODUZIONE RISERVATA