Made in China: i cineši i gh’en dapartùt, ma i gh’en sempar stai

Dove vai se rompi la cerniera della giacca a vento?

Ho rutt la cerniera dla giaca a vento e sevi no cume fala. Seri lì bèle sul nervuš, che tribülèvi par metla a post, quand mè neuda la ma fa: «Va a Cašàl dai cineši!». Pütardia, dai cineši? Rivi in dal negusiet suta i portagh, drevi la porta e tüt d’un bot ma par da ‘ndà indrè ad sesant’ani. Giuanìn al partur, che a Sena al g’ha fai imparà a cüšì a tanti fiulet, al gh’eva un negosi cumpagn in sü la via che purteva a la scola.
Quel di cineši ad Cašàl l’è un büš pien ad rotui ad cutòn, scampui da stofa, giach e calsòn da scürtà, cüšì o imbastì. Dadrè al banch vedi un umetu da chi e la so dona da là, setadi cun la testa cucia, a bot a fa ‘ndà i man a taià e ramendà. Ga diši da quel che g’ho bišogn e la dona la partìs cun una ciribiciacula e ciribiciaculìn in dla so parlada, a la fin la fa: «22 euro». Can da la mè Rusìn, l’è buna da fa al so mastè, l’è miga nasüda ier.

Il dialetto sul "Cittadino" I cineši i gh’en dapartùt, ma i gh’en sempar stai. Video di Pierluigi Cappelletti

Adès, sa fet sa fo, sa numìna la Cina. L’ ültima volta s’è parlàd dal balòn bianch che vulèva sü l’America, ma prima amò di miliòn ad cineši che ien stai saradi sü in cà pegg che in galera e guai a lur s’ i fevu tant da met föra al bech da l’ üs!
Al virus dal covid, che pö l’ha girad tüt al mund, l’è nasüd là e l’ha fai un burdèl ad morti, anca se nisùn sa ad preciš quanti, parchè i cineši i fan i so. E in da cal mèntar, i s’èn misi a trà föra miliardi ad mascherìn e guanti e tampòn tame machinèt: a fa i afàri ièn püsè bon che nüm. Urmai ogni ben didiu che rüva in cà nosta al parla cinèš e quasi tuti i nosti paiši i g’han un negosi o anca dü ad cineši: un bar, un sartù, un barbè o un post in due ta trövi tüt e pö amò un quiacòss.
E alura ma veñ in ment che mè mama la ma cüntèva che da nüm i cineši i gh’en sempar stai, ma chi ani là i fevu “pasa e va”. In di ani trenta d’estàd pasèva par Sena un cinèš e al dišèva: “Una lila, una lila!”. E vurèva di che l’articul al custèva una lira. I ‘ndevu in gir a pè, cun una casèta a tracòla ligada al col cun una cinta; una casetìna cun tanti scumpartimenti in due ta truèvi: petnìn, mulètt, curai, spill, elastigh da met in di müdanti, cintur, cravat e scarpìn ad seda... E me mama la pensèva: “Una roba gnan da cred, dla Cina a ven fin chi par vend quatar antanati che gh’em anca nüm!“Girèva anca vün cul papagalìn in dla gabieta al col. Al ga disèva: “Dai!” E lü cul bech al tirèva sü al bigliet e la gent la gh’èva da induinà. «Deš ghei, deš ghei!», i diševu e gh’era no da vens, ma sa credèva a la furtuna.
Mi diši: eral mei alùra? I nosti vegi quand ieru fiulìn i sa cuntentévu ad poch e gnent, e in dal cör ad tanta gent gh’èra amò l’unestà da ciapà in gir nisùn!
Al dì d’ incö i cineši i gh’en dapartùt e sensa vurèl i ta fan fa di figùr da ciculatè. Rina dal crou quand la ‘ndèva a tö al pan a la Cuperativa la pasèva tüti i matin indrèn da mè mama. Ièru amìš ad lunga data, du sart che sa iütèva da vüna cun l’oltra, i sa confesèvu i magagn tame du surèl e i tirèvu innans. Una matina che son andai da mè mama, cume drevi la porta ma trövi davanti Rina. La saludi e g’ha fo: «T’ho vist a Vori l’oltar dì». «Eh si, un para ad volt a la smana vo a fa la spesa e pö dal tabaché. Ma la set sa m’è sucès?». E l’ha cuminciàd a rid. «Seri al Super in fila a spetà a la cassa, ma giri e vedi un cinèš. Alùra la salüdi! E mè fiöl al ma dà un’ugiada par bravàm: “guarda che quel lì l’è no ad Sena, al sta a Vori!” E Rina: “Ma brau e cume fòia a savèl? Ièn tüti istèss!” E la sa met adrè a rid a tüta buca, granda e magra, un brisìn ingubenta. Parchè gh’è da savè che al bar in facia al cumün ad Sena l’è di cinesi e Rina dal crou la credèva da saludà vün dal so paiš, ma anca a Vori gh’è un bar di cineši. Cuiòn la mè Rusin! Rina la sèva no: la ‘ndèva sempar dal tabachè, ma la girèva miga tüti i bar. Par le, tüti i cineši ien istess! E cume sa fa a dagh tort? El no insì anca par nüm?
Un’ultima roba. Rina l’era la dona ad Natàl “al crou”: tal lì parchè l’èra cunusùda cume “Rina dal crou”. E cla storia chi l’è dedicada propi a Natàl e ai so du fiöi: Mario e Pierantonio. Dla gran brava gent, ad cumpagnia e cul cör no so, cume g-n’èra pochi in gir. Tuti tri ièn andai là in volt propi trop prest!

DIZIONARIETTO

Quatar antanati: aggeggi di poco conto
Met föra al bech da l’us: mattere fuori il becco dall’uscio, dalla porta, quindi uscire
Putardia: perbacco
Pasa e va, come “Maria pasa via”: passa e va, di chi fa le cose in fretta e furia, senza cura.

© RIPRODUZIONE RISERVATA