L’autün, la guèra la fà pagüra, i fiöi i dìšun pace GUARDA IL VIDEO

Sém nel pién d’l’autün: utùbor e nuémbor i èn mési no tant vivaruŝi: le giurnàde i se scürtun perché el sul el va ŝu prést; la bùrda la smòrsa tüt e la maŝàra i os; le föie i càscun: “na ventàda la culpìs l’ültima föia ch’ la bràsa el siréŝ e la càsca / El ram el rèsta lasü in da per lü, / biùt”.
Le rundàne i làsun i nin d’le nòste grundàne e i van al cald in Africa; se sént pü el gaŝaghè di pasarìn ch’i ne dersédun a la matìna; le tartarüghe i van in letàrgo. I culuri püssè in vòga i èn el giàld e l’aranciòn d’le föie e d’le süche, el maròn di castégn, gradasiòn no pròpi vivarùŝe. Nel me giardìn p’rò l’ibiscus l’è amò fiurìd e i so fiùri roŝa càrich i ralègrun la vìsta (meravìlie d’la natüra). El dü nuémbor se ricòrda tuti i Morti, una ricurénsa piéna de afèt e de preghiéra, ma ànca de malincunìa e nustalgìa. Quàlche dì prima, el 31 utubur, è vegnüd de mòda la fèsta de Halloween cun le süche in tésta e i gìri per le ca’ cun la menàda “dolcetto o scherzetto” per catà sü un po’ de dòlci. Magàri la ne par poch rispetùŝa, ma l’è una tradisiòn nasüda püssè de trimìla àni fa per deŝmentegà no i antenàti, la vör dì “Notte di tutti gli spiriti sacri”. Cerchém da capìla.
Per quànt riguàrda le nòste tradisiòn ricurdém el ruŝàri de centcinquànta avemarie recitàd in famìglia la sìra di Morti, seguìd da la tùmbula marcàda cùi faŝöi, pürtrop deŝmentegàdi.
Ricòrdi i òssi da mort che fèva me màma (ànca adès i se fan o i se tödun bèle fài dal prestinè o in pasticerìa… i èn pròpi bon).
A Caŝàl girèva Palòt (Vaghetti) a vénd le castégne rustìde càlde sburiénte fài sü ni scartòsi e Baligia (Comasini Gaetano) cul cavagnöl pién de uìn lavàdi con l’aqua del Brembiöl.

L’autùn l’è ‘na stagiòn ànca d’la vìta:// Càmpi stràchi / e sudìsfi / föie rùse / fughénte, / pumigranìn brustulìdi, / grapéi s-ciùnfi / ciùchi de vin, / udù de tèpa / e de fùnŝi.Autün / tramùnt d’ùna vìta: / in fund a un viàl / lé, lü / man nèla man / i guàrdun inàns / amò càldi de sul //.St’an, pürtrop, l’autùn el gh’à ànca perìculi gravìssimi, prìma de tùt la guèra e la viulénsa ch’i sütun a sumenà dulur e mort, la crìŝi del gas ch’la fà pagüra per afruntà el fréd d’l’invèrn, la puertà ch’la crés, el Covid ch’el gìra amò a la grànda.

Su la pace fém parlà i fiulìn: «Nonna, cosa è la pace?», Lorenzo - il piccolino - mi chiede incuriosito. Paola, quattro anni, lo sa: «La pace è fare i bravi e voler bene a mamma e papà».Interviene Davide, terza elementare: «Quando non c’è la guerra c’è la pace».Susanna: «È brutto quando i bambini piangono».Luca: «Tutti dovrebbero poter vivere contenti a casa loro».Silvia: «La pace è andare tutti d’accordo». Matteo, fresco liceale: «È armonia fra la terra e il cielo».Aügùri a tüti per tüt.

MINI GLOSSARIO

Biùt: nudo

Bùrda: nebbia

Cavagnöl: cesto

Derŝédun: svegliano

Deŝmentegà: dimenticare

Gaŝaghè: gazzarra, cinguettio e altro

Grundàne: grondaie

In da per lü: solo

Menàda: solfa, tiritera

Maŝàra: bagna, inzuppa di umidità

Prestinè: panettiere

Pumigranìn: melagrane

Scartòsi: cartocci

Sudìsfi: soddisfatti, sazi

Tèpa: muschio.